వటపత్రశాయి అనే పదం శ్రీ మహావిష్ణువు ప్రళయకాలంలో ఒక మర్రి ఆకుపై పడుకొని ఉన్న రూపాన్ని సూచిస్తుంది. ఇది కేవలం ఒక దృశ్యం మాత్రమే కాదు, దాని వెనుక లోతైన తాత్విక, పురాణ సంబంధమైన అర్థాలు ఉన్నాయి. దీనికి సంబంధించిన కథ మార్కండేయ మహర్షి చరిత్రలో కనిపిస్తుంది. మార్కండేయ మహర్షి మహా విష్ణువు మాయాశక్తిని, ఆయన సృష్టి లీలను చూడాలని కోరుకుంటాడు. మార్కండేయుని కోరిక మేరకు విష్ణువు అతనికి తన మాయను చూపిస్తానని చెబుతాడు. ఆ తరువాత, ఒక గొప్ప ప్రళయం సంభవిస్తుంది. ప్రపంచమంతా నీటితో నిండిపోయి, సమస్త సృష్టి నశించిపోతుంది. జీవరాశులు, భూమి, పర్వతాలు, నదులు అన్నీ అంతరించిపోతాయి. ఈ ప్రళయ సమయంలో, మార్కండేయుడు ఒక్కడే ఆ నీటి ప్రవాహంలో తేలుతూ ఉంటాడు. ఎక్కడా భూమి గానీ, జీవి గానీ కనపడదు. అలా చాలా కాలం ప్రయాణించిన తర్వాత, అతనికి ఒక ఆశ్చర్యకరమైన దృశ్యం కనిపిస్తుంది. ఒక చిన్న మర్రి ఆకు (వటపత్రం) పైన ఒక అందమైన పసిపాప పడుకొని ఉంటుంది. ఆ పసిపాప తన ఎడమ కాలి బొటనవేలును నోటిలో పెట్టుకొని ఆడుకుంటూ ఉంటుంది. మార్కండేయుడు ఆ పసిపాప దగ్గరికి వెళ్తాడు. ఆ శిశువు నోటి నుండి వచ్చే శ్వాసతో మార్కండేయుడు ఆ పసిపాప శరీరంలోకి లాగబడతాడు. అక్కడ మార్కండేయుడు నశించిన సృష్టిని, అంతం లేని విశ్వాన్ని, ఇంకా భవిష్యత్తులో జరగబోయే సృష్టిని చూస్తాడు. కొంత సమయం తర్వాత, ఆ పసిపాప తన శ్వాసను బయటకు వదలడంతో మార్కండేయుడు మళ్ళీ బయటకు వచ్చి, ప్రళయ జలాలపై తేలుతూ ఉంటాడు. ఆ పసిపాప అప్పుడు చిరునవ్వుతో మార్కండేయుడికి దర్శనమిచ్చి, తాను శ్రీ మహావిష్ణువు అని, ఈ ప్రళయ సమయంలో సృష్టిని తన గర్భంలో ధరించి, వటపత్రంపై బాల రూపంలో ఉన్నానని చెబుతాడు. ఆ పసిపాప రూపంలో ఉన్న విష్ణువే 'వటపత్రశాయి'. వటపత్రశాయి రూపం విష్ణువు సృష్టిని తనలో లీనం చేసుకొని, ఆ తర్వాత తిరిగి సృష్టించగల శక్తికి నిదర్శనం. ఈ రూపం ద్వారా మార్కండేయుడు భగవంతుని అపారమైన, అర్థం కాని మాయాశక్తిని అనుభవించాడు. ప్రళయం తర్వాత సర్వం నశించినప్పుడు, మిగిలింది కేవలం నిరాకార శక్తి మాత్రమే. వటపత్రశాయి రూపం ఆ నిరాకార బ్రహ్మమునకు ఒక సాకార రూపం. ఈ కథ ద్వారా, భగవంతుడు అణువులోను, మహత్తులోను ఉంటాడని, ఆయన లీలలు, మాయాశక్తి అంతులేనివని తెలుసుకోవచ్చు. వటపత్రశాయి రూపం అందుకే హిందూ ధర్మం, పురాణాలలో ఒక విశిష్టమైన స్థానాన్ని కలిగి ఉంది.
